Borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu edimi zamanında yerine getirmemesi, borçlunun temerrüde düşmesi sonucunu doğurur. Bir başka deyişle, ifanın gecikmesi temerrüdü doğurur. Temerrüde düşen borçlunun faiz ödeme yükükmlülüğü akdi olmayıp kanunidir. Anapara faizinde kararlaştırılmış olma şartının aksine, temerrüde düşen borçlu, taraflar kararlaştırmamış olsa bile temerrüt faizi ödemekle yükümlüdür. Temerrüt faizinin oranına ilişkin düzenleme, TBK m. 120’de düzenlenmiştir. Buna göre; “Uygulanacak yıllık temerrüt faizi oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir. Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık temerrüt faizi oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamaz. Akdî faiz oranı kararlaştırılmakla birlikte sözleşmede temerrüt faizi kararlaştırılmamışsa ve yıllık akdî faiz oranı da birinci fıkrada belirtilen faiz oranından fazla ise, temerrüt faizi oranı hakkında akdî faiz oranı geçerli olur.” Bu maddeye göre, temerrüt faizi oranının kararlaştırılmadığı durumlarda, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre faiz oranı belirlenir. Yürürlükteki mevzuat 3095 sayılı Kanun’un 2. maddesi olup, bu maddeye göre; “Bir miktar paranın ödenmesinde temerrüde düşen borçlu, sözleşme ile aksi kararlaştırılmadıkça, geçmiş günler için 1 inci maddede belirlenen orana göre temerrüt faizi ödemeye mecburdur. “ denilerek, yukarıda anapara faizinde belirtilen kanuni faiz miktarına atıf yapılmıştır. Kanuni faiz oranı da yukarıda belirtildiği üzere yüzde on iki olarak belirlenmiştir. Bu miktar Cumhurbaşkanı tarafından bir katına kadar arttırılıp yüzde onuna kadar indirilebilmekte olup, 01.01.2020 tarihinde Cumhurbaşkanı tarafından yüzde dokuz olarak belirlenmiştir. Özetle; adi işlerde temerrüt faizi oranı belirtilmemişse, yürürlükteki mevzuat gereğince temerrüt faiz oranı yüzde dokuzdur.
TBK m.120 f.2’de, temerrüt faizi oranının kararlaştırıldığı durumlarda üst sınır belirtilmiş olup, bu üst sınır, mevuzatta belirlenen temerrüt faizi oranının yüzde yüz fazlasıdır. Yukarıda temerrüt faizinin01.01.2020 tarihinden itibaren yüzde dokuz olarak kararlaştırıldığını belirtmiştik.
Buna göre, sözleşmeyle kararlaştırılan temerrüt faiz oranının üst sınırı yüzde on sekizdir. Kanun maddesinin emredici niteliğinden dolay, adi işlerde yüzde 18’den fazla kararlaştırılan temerrüt faiz oranı geçersiz sayılacak olup, temerrüt faiz oranı yüzde on sekiz oalacktır. TBK m.120 f.3 ve 3095 sayılı Kanun m.2 f.3’e göre; akdi faiz oranın kararlaştırılmış olmakla birlikte, kararlaştırılan akdi faiz oranı, mevuzatla belirlenen temerrüt faiz oranından fazla ise ve temerrüt faiz oranı kararlaştırılmamışsa, temerrüt faiz oranı akdi faiz oranıdır. 01.01.2020 tarihi itibariyle akdi faiz oranının yüzde dokuzdan fazla belirlendiği anlaşmalarda, temerrüt faiz oranı kararlaştırılmamışsa, temerrüt faizi yüzde dokuz değil, kararlaştırılan akdi faiz oranıdır. Bu konuda belirtilmesi gereken son husus, adi işlerde faize faiz yürütülemeyeceği, bileşik faizin yasaklandığıdır. TBK m.121 f.3’te temerrüt faizine temerrüt faizi işletilemeyeceği, TBK m.388 f. 3’te faizin anaparaya eklenerek tekrar faiz işletilemeyeceği, bir diğer deyişle faize faiz işletilemeyeceği belirtilmiştir. Bahsedilen hükümler emredici nitelikte olup aksi kararlaştırılamaz.
Örneğin; A kişisi 01.01.2020 tarihinde B kişisine 40.000TL borç vermiş ve borcun vade tarihi olarak 01.01.2022 tarihini belirlemişlerdir. A ve B kişisi arasındaki hukuki işlem adi iş niteliği taşıdığından dolayı, taraflar anapara faizi kararlaştırıp kararlaştırmamakta serbesttirler. Bir başka deyişle, anapara faizi kararlaştırılmamışsa, B kişisi 01.01.2022 tarihinde 40.000TL ödeyerek borcundan kurtulabilir. Anapara faizi kanuni değil, sözleşme kaynaklıdır. Anapara faizinin ve temerrüt faizinin kararlaştırılmadığı durumda ise, anapara faizi işlemeyecek olup, temerrüt faizi işleyecektir. Bunun sebebi ise temerrüt faizinin kanun kaynaklı olmasıdır. Bir diğer deyişle, temerrüt faizinin işleyeceği kararlaştırılmamış olsa bile, kanun gereği 01.01.2022 tarihinden itibaren temerrüt faizi işleyecektir. Bu durumda B kişsi 01.01.2022 tarihinde 40.000TL ödeyerek borcundan kurtulabilecekken, ödememesi durumunda temerrüde düşecek ve borca temerrüt faizi işleyecektir. Ancak temerrüt faizi hakkında ve faiz oranı hakkında bir karar alınmadığı için, mevzuatta belirlenen ve işlemin yapıldığı tarihte yürürlükte olan temerrüt faizi oranı kadar faiz işleyecektir. B kişisinin borcu 01.01.2023 tarihinde 43.600, 01.01.2024 tarihinde 47.200TL olacaktır. 01.01.2024 tarihindeki işlemiş faiz bulunurken, anapara dikkate alınacak olup, işlemiş temerrüt faizi dikkate alınamaz. A kişisi ile B kişisinin anapara faizi işletileceği konusunda anlaşılmamış olması ve temerrüt faizi işletileceği konusunda anlaşılması halinde, temerrüt faizi oranının belirtilmediği durumlarda da yukarıdaki örnek aynen geçerlidir. A kişisi ile B kişisinin yaptığı hukuki işlemde, anapara faizinde anlaşılmadığı, temerrüt faizinde ve temerrüt faizi oranında anlaşma sağlandığı durumda ise, tarafların temerrüt faizi belirlemede alt sınırı bulunmamakta olup, üst sınırı yürürlükteki mevzuat gereği yüzde on sekizdir. Taraflar yüzde on sekize kadar temerrüt faizi oranında anlaşabilmektedirler. Temerrüt faiz oranının yüzde on sekizden fazla olarak belirlenmesi halinde, anlaşmanın ilgili hükmü geçersiz sayılıp, temerrüt faizi yüzde on sekizmiş gibi işlem yapılabilecektir. Yukarıdaki örenkte temerrüt faiz oranının yüzde on olduğu kararlaştırılmış olsa idi, B kişisinin 01.01.2022 tarihindeki borcu 40.000TL, 01.01.2023 tarihindeki borcu 44.000TL, 01.01.2024 tarihindeki borcu ise 48.000TL olacaktır.
A ve B kişisi anapara faizi konusunda anlaşmış olmaları halinde ise, anapara oranının belirtilmediği durumda, yürürlükteki mevzuat gereği anapara faiz oranı yüzde dokuz olacaktır. Böyle bir durumda 01.01.2020 tarihinden 01.01.2022 tarihine kadar anapara faizi, 01.01.2022 tarihinden itibaren ise temerrüt faizi işleyecektir. B kişisinin borcu 01.01.2021 tarihinde 43.600TL, 01.01.2022 tarihinde 47.200TL, 01.01.2023 tarihinde 50.800TL, 01.01.2024 tarihinde ise, 54.400TL olacaktır.
A ve B kişisi anapara faizi işletileceği konusunda anlaşmış olup ve faiz oranını yüzde 5 olarak belirlediği durumda, B kişisinin 01.01.2021 tarihinde 42.000, 01.01.2022 tarihinde 44.000TL, bu tarihten sonra temerrüt faizi işleyecek olup 01.01.2023 tarihinde borcu 3.600TL artarak 47.600, 01.01.2024 tarihinde 51.200TL olacaktır. A ve B kişisi en fazla yüzde on üç buçuk oranında anapara faizi belirleyebileceklerdir. Bu oranın üstünde yapılan anlaşmanın ilgili hükmü geçersiz olup, yüzde on üç buçukmuş gibi işlem görecektir.
Yine belirtilmesi gereken bir diğer husus, temerrüt faizi oranının belirtilmediği durumlarda, belirlenen anapara faiz oranı, mevzuattaki temerrüt faiz oranından yüksek olursa, temerrüt faizi olarak anapara faiz oranı kabul edilecektir. A ve B kişisi anapara faiz oranı olarak yüzde on üçü belirlemiş, fakat temerrüt faiz oranını belirlememişse temerrüt faiz oranı da yüzde on üç olacaktır. B kişisinin 01.01.2021 tarihinde borcu 45.200TL, 01.01.2022 tarihinde ise 50.400TL olacak ve bu tarihten sonra temerrüde düşecek ve temerrüt faizi uygulanacktır. Bu faiz de kanun gereği yüzde dokuz değil, yüzde on üçtür. B kişisinin 01.01.2023 tarihindeki borcu 55.600, 01.01.2024 tarihindeki borcu 60.800TL olacaktır.